انجاق یا پنجاق

پنجاق يا انجاق از جمله بازي هاي عام و مروج مي باشد كه با تفاوت هاي اندكي در قراء، محلات و شهرهاي كشور ما بازي مي شود. پنجاق بازي دو نفره بوده، بيشتر دخترانه مي باشد، اما پسران هم به آن علاقه مي گيرند.وسيلة بازي پنجاق كه به شكل مسابقه انجام مي شود، پنج عدد سنگچل كلوله مي باشد. بازيكنان رو بروي هم مي نشينند. نوبت آغاز بازي با جفت و طاق دست معلوم ميشود. مرحلة اول پنجاق كه به نام پشت دست يا پشت چمچه ياد مي شود، اين طور است:

بازيكن دانه ها را با يكدست بالا مي اندازد، پشت دست خود را زير آنها مي گيرد و وقتي سنگ ها به پشت دستش افتادند، آنها را دو باره بالا مي اندازند و مي كوشد آنها را از هوا بگيرد. اگر بعضي از سنگچل ها به زمين بيفتند آنها را به اين طريق بر ميدارد كه يك دانه را بالا مي اندازد و در فاصلة زماني بالا رفتن و پايين آمدن آن يك دانه را از روي زمين بر ميدارد و دانة بالا انداخته شده (دانة دست) خود را هم در هوا مي گيرد. (دانه دست عموماً به ارتفاع نيم متر يا كمتر و بيشتر بالا انداخته ميشود.)هرگاه بازيكن سنگچل روي زمين را برداشته نتواند و يا دانة دست از نزدش بيفتد، نوبتش مي سوزد و اين قاعده در تمام مراحل بازي رعايت مي شود.مرحلة بعدي بازي (يك كك) است. دانه ها (سنگچلها) روي ميدان پراگنده انداخته ميشوند، يكي آن به مثابة سنگ يا دانة دست برداشته مي شود بازيكن مانند مرحله اول با بالا انداختن آن يك يك دانه هاي سنگچل را از روي زمين بر ميدارد.به همين ترتيب مراحل دو تايي، سه تايي و چهار تايي هم يكي بعد از ديگر اجرا ميشود. يعني بازيكن در نوبت خود سنگچل ها را دو دو، سه و چهار تايي در يك نوبت از زمين بر ميدارد و دانه دست خود را هم در هوا ميگيرد. در مناطق شمالي اين مراحل را به نام هاي دو دو قوش، سه سه قوش و چهار چهار قوش ياد مي كنند.سپس مرحلة «عكك» شروع ميشود. سنگچل ها روي زمين انداخته مي شود، بازيكن دانة دست خود را بالا اندخته و قبل از پايين آمدن آن يك دانه را بر مي دارد. بعد اين دانه را همراه با دانه دست خود دو تايي بالا انداخته دانه سومي را از زمين مي گيرد. سه دانه را بالا انداخته و چهارمي را بر ميدارد و بالاخره چهار دانه را بالا انداخته و مي كوشد بدون آنكه دانه هاي بالا انداخته شده به زمين بيفتد دانه پنجمي را هم بردارد. در ضمن اجراي اين مرحله بعضا بازيكن صداي «عكه» را هم تقليد مي كند.وقتي مرحلة عكك ختم شد، نوبت به تخمك مي رسد. سنگها روي زمين انداخته ميشوند، بازيكن با بالا انداختن دانه دست خود، مانند ساير مراحل، يك دانه را از زمين بر ميدارد. وقتي دانه اولي را از كف دستش به زمين ميگذارد و اين كار را ادامه ميدهد تا همه دانه ها برداشته و گذاشته شوند. بعد از آن، دانة دست را بالا مي اندازد و با انگشتانش مانند جاروب سنگچل ها را جمع مي كند، وقتي هر چهار دانه روي ميدان با هم جمع شدند، يا هو گفته دانه دست خود را بالا مي اندازد و قبل از پايين آمدن آن مُشت ميزند و هر چهار دانه را يكجا بر مي دارد و دانه دست خود را هم در هوا مي گيرد. اين مرحله را جمعك (غِندك) مي گويند.هر يك از طرفين بازي كه تمام مراحل بالا را زودتر از حريف خود طي كند به دروازه مي رسد. بازيكني كه نوبت از اوست نوك شصت (انگشت ابهام) و نوك انگشت شهادت (سبابه) دست چپ خود را طوري روي زمين ميگذارد كه انگشت ميانه (انگشت وسطي، انگشت مهين) روي انگشت شهادت قرار گيرد و ميان انگشتان شصت و شهادت يك خاليگاه مانند دروازه هاي گنبدي ايجاد شود. سنگچل ها را با دست راست خود از زير ساعد دست چپ عبور داده و از بالاي دروازه به روي ميدان مي اندازد. حريفش يكي از دانه ها را كه قريب دروازه باشد به نام «سگ» انتخاب مي كند. بازيكن دانه دست خود را بالا مي اندازد و دانه هاي روي ميدان را يكي يكي با سر پنجه هاي خود طرف دروازه ميراند و آنها را به آن طرف دروازه عبور ميدهد. سگ در اول نه تنها عبور داده نمي شود بلكه هر نوع تماس دست يا سنگچل هاي ديگر با سگ نوبت را مي سوزاند. وقتي همه دانه ها از دروازه تير شدند، سگ بايد فقط با يك حركت از دروازه گذشتانده شود. بعد از آن دانه دست در جاي سگ گذاشته ميشود و با «امپلُق» از دروازه تير ميشود.زمانيكه هر يك از طرفين بازي اين مراحل پُر خم و پيچ پنچاق را زودتر از حريف خود به انجام رسانيده توانست، برندة بازي است و حق دارد حريف خود را مجازات كند.بازندة بازي كف دست خود را روي زمين مي گذارد. برنده سنگچل ها را از روي مشخصات آنها (رنگ و ساختمان فزيكي) به نام هاي موش، پشك، كارد، تفنگ و گُرز (دبه) نام گذاري نموده در پشت دست طرف مقابل (بازنده) مي چيند. او با يك حركت مانند مرحله اول (پشت دست يا پشت چمچه) دانه ها را بالا مي اندازد و كشش مي كند قبل از افتيدن به زمين، آنها را در هوا بگيرد. دانه هاي گرفته شده غير فعال مي شوند اما دانه هايي كه به زمين مي افتند، بلاي جان مي شوند.برنده هر يك آنها راگرفته بالا مي اندازد و در فاصله زماني تا پايين آمدن آن، نظر به مشخصات نام دانه (موش چندك، پشك پَرت، كارد زدن با تيغة دست، تفنگ زدن با نوك انگشتان و گرز زدن به مُشت) به پشت دست حريف بازنده كه روي زمين قرار دارد مي زند. اين زدن ها تا سوختن نوبت يا عفو بازيكن ادامه مي يابد.

نتيجه:

پنجاق اطفال را حوصله مند بار آورده، دست و پنجه هاي آنها را قو ي ميسازد، ميان اطفال محبت و صميميت را تقويه ميكند و چون در يك گوشه بازي ميشود، هيچنوع مزاحمت را براي ديگران ايجاد نمي كند.Ÿ